top of page
Tìm kiếm

VƯỢT BÃO CÙNG TEEN

Giai đoạn tuổi vị thành niên là giai đoạn có những thay đổi mạnh mẽ về tâm sinh lý, cảm xúc và nhận thức. Đặc điểm TÂM SINH LÝ phức tạp của lứa tuổi này đòi hỏi cha mẹ áp dụng một phong cách nuôi dạy tinh tế, linh hoạt và hướng đến sự đồng hành để hỗ trợ con trưởng thành và giảm thiểu xung đột tâm lý. Cùng Alpha Camp Academy tìm hiểu về giai đoạn này Ba Mẹ nhé.

Dưới đây là các đặc điểm tâm sinh lý nổi bật của tuổi vị thành niên:

Chương trình Alpha Teen Leader
Chương trình Alpha Teen Leader

1. Đặc điểm về phát triển não bộ và cảm xúc

  • Não bộ của thiếu niên vẫn đang trải qua quá trình biến đổi mạnh mẽ. "Bộ não lý trí" (vỏ não trước trán) vẫn đang hoàn thiện dở dang và chỉ đạt kết quả tối ưu vào những năm đầu tuổi 20. Sự kết nối giữa "bộ não lý trí" và "bộ não cảm xúc" (hệ limbic) là một trong những liên kết được hoàn thiện sau cùng, giải thích khả năng điều chỉnh cảm xúc và tư duy logic của trẻ còn hạn chế.

Phong cách nuôi dạy được khuyến nghị:

  • Giảm bớt trách mắng và tạo môi trường tốt: Phụ huynh nên giảm bớt sự trách mắng, thay vào đó tập trung tạo ra môi trường tốt nhất để não bộ của con tiếp tục phát triển.

  • Thúc đẩy "bộ não lý trí" bằng cách đặt câu hỏi: Thay vì chỉ ra ngay hậu quả hoặc ra lệnh (vốn mang tính áp đặt), cha mẹ nên đặt câu hỏi để khuyến khích con tư duy về hệ quả của hành động. Điều này vừa giúp kích hoạt tư duy, vừa truyền đi thông điệp cha mẹ tôn trọng và muốn lắng nghe ý kiến của con.

  • Tăng cường mối liên hệ lý trí - cảm xúc: Khi con đang cáu kỉnh hay giận dữ, cha mẹ cần làm dịu cảm xúc đang quá tải trước, sau đó dần dần kích hoạt khả năng tư duy và tìm giải pháp của con. Ví dụ, nhẹ nhàng thừa nhận cảm xúc ("Ba có thể thấy là con đang rất giận mẹ") rồi gợi ý con suy xét tình huống và tự đàm phán giải pháp.


2. Khuynh hướng thích mạo hiểm và nhu cầu kích thích cảm giác

"Trung khu khoái lạc" (nucleus accumbens) trong não bộ tuổi teen phát triển mạnh mẽ và "đói" kích thích cảm giác nhiều hơn so với người trưởng thành. Điều này kết hợp với chức năng "kiểm soát độ liều" chưa hoàn thiện khiến thiếu niên dễ rơi vào tình huống nguy hiểm, thậm chí "liều" trong thế giới ảo để thể hiện với bạn bè. Đặc biệt, nam thiếu niên thường phát triển vùng kiểm soát lý trí chậm hơn khoảng hai năm so với bé gái, dễ dẫn đến các quyết định bốc đồng.

Phong cách nuôi dạy được khuyến nghị:

  • Hướng đến thử thách tích cực: Phụ huynh hãy hướng con đến những thử thách tích cực như chơi thể thao hoặc theo đuổi các bộ môn nghệ thuật.

  • Chuẩn bị kịch bản: Cha mẹ nên cùng con chuẩn bị các kịch bản để giúp con thoát khỏi tình huống khó xử, tránh đua liều theo bạn bè.

  • Khuyến khích vận động thể chất: Các hoạt động thể chất, đặc biệt là vận động mạnh, giúp cơ thể giải tỏa năng lượng và căng thẳng, từ đó hỗ trợ điều hòa cảm xúc cho con.


3. Nhu cầu độc lập và phát triển "cái tôi"

Tuổi teen là giai đoạn đầy mâu thuẫn, vừa muốn đẩy cha mẹ ra xa để thể hiện sự lớn khôn, nhưng cũng có lúc mong muốn được nâng niu. Lứa tuổi này có sự phát triển mạnh về nhu cầu độc lập và khẳng định bản thân, và việc chống đối cha mẹ là quá trình tất yếu để dần hình thành một bản ngã độc lập. Tuy nhiên, "cái tôi" được coi là yếu tố có tác động mạnh nhất đến xung đột tâm lý giữa học sinh và cha mẹ.


Phong cách nuôi dạy được khuyến nghị:

  • Lựa chọn phong cách đồng hành và tôn trọng quyền tự chủ: Nghiên cứu chỉ ra rằng phong cách làm cha mẹ không tích cực (như độc đoán hoặc bao bọc quá mức) có tác động thuận chiều đến xung đột tâm lý, do nó mâu thuẫn với nhu cầu độc lập của con. Phong cách nuôi dạy có uy quyền (Authoritative Parenting), là phong cách tối ưu nhất, thể hiện sự ấm áp nhưng vẫn kiên định, khuyến khích con độc lập nhưng vẫn giữ giới hạn, và cùng con thảo luận về các quyết định.

  • Hỗ trợ xây dựng "cái tôi" lành mạnh: Cha mẹ cần lựa chọn phong cách làm cha mẹ hướng đến sự đồng hành, giúp con nhận diện giá trị bản thân, hình thành thói quen tích cực và nuôi dưỡng động lực bằng những lời công nhận kịp thời. Phụ huynh cần định vị đúng "cái tôi" của mình và biết chấp nhận sự khác biệt của con.

  • Không xem sự chống đối là sự xúc phạm: Cha mẹ không nên xem sự chống đối của con là sự xúc phạm.


4. Giao tiếp và kết nối

Trẻ vị thành niên có xu hướng "trái tính" nhưng vẫn muốn được quan tâm. Não bộ của trẻ bắt đầu giảm phản ứng với giọng nói của cha mẹ và ưu tiên chú tâm khi nghe giọng người lạ.

Phong cách nuôi dạy được khuyến nghị:

  • Thực hành trò chuyện đúng lúc: Sau một ngày học tập, khoảng 9 giờ tối là thời điểm não trẻ vị thành niên ở trạng thái tỉnh táo nhất, là thời điểm lý tưởng để phụ huynh trò chuyện nghiêm túc với con.

  • Chất lượng hơn số lượng: Hãy thực hành các cuộc trò chuyện 5 phút ngắn gọn, đúng thời điểm, có sức gợi mở.

  • Tò mò tích cực và không phán xét: Thay vì ép con lắng nghe, cha mẹ hãy thể hiện sự tò mò tích cực dành cho con về những nội dung khiến con thích thú (như game, mạng xã hội).

  • Tư thế giao tiếp phù hợp: Thử nói chuyện khi đi bên cạnh con (cùng đạp xe, đi bộ) thay vì nhìn thẳng vào mắt con. Tư thế này đặc biệt hiệu quả với nam thiếu niên.

  • Sự hiện diện và làm gương: Cha mẹ cần tạo thói quen chia sẻ ngắn gọn, bất ngờ rủ con ra ngoài cùng làm gì đó, và quan trọng nhất là hãy bỏ điện thoại xuống khi con muốn nói chuyện. Đồng thời, cha mẹ là "người thầy giá trị sống" đầu tiên, cần phải xây dựng hệ giá trị sống bằng chính cách mình sống mỗi ngày.


5. Quản lý xung đột và ứng xử

Xung đột giữa cha mẹ và con là điều không thể tránh khỏi, và cách cha mẹ phản ứng sẽ định hình mối quan hệ. Sự thay đổi tâm sinh lý của học sinh được cha mẹ đánh giá là yếu tố có ý nghĩa nhất trong nhóm các yếu tố ảnh hưởng.

Phong cách nuôi dạy được khuyến nghị:

  • Bình tĩnh và kiềm chế cơn giận: Nếu cảm thấy cơn giận đang lên, phụ huynh hãy tạm rời đi một lúc, sơ cứu cảm xúc (về phòng, hít thở sâu) để lấy lại bình tĩnh.

  • Tập trung vào vấn đề cụ thể: Khi tranh luận, cha mẹ hãy tập trung vào một vấn đề cụ thể đang cần đối thoại và không nên mở rộng câu chuyện, lôi đủ thứ vấn đề ra nói cùng một lúc.

  • Giữ thái độ chân thành: Cha mẹ nên giữ giọng nói nhẹ nhàng, thái độ chân thành. Cách tiếp cận này sẽ làm dịu cuộc đối thoại căng thẳng và giúp phụ huynh dễ uốn nắn con hơn.

  • Tình yêu thương vô điều kiện: Trên tất cả các mô hình giáo dục, tình yêu thương và sự công nhận là "vaccine" mạnh mẽ nhất giúp con chống chọi với áp lực cuộc sống. Phải thể hiện tình thương vô điều kiện, không áp đặt, không so sánh.

Tóm lại, phong cách nuôi dạy con tuổi vị thành niên cần phải là sự kết hợp giữa sự ấm áp, lắng nghe, thấu hiểu (đáp ứng nhu cầu cảm xúc và sự phát triển não bộ đang diễn ra) và sự kiên định, định hướng (giúp con phát triển cái tôi lành mạnh, định hướng giá trị sống và tránh các hành vi mạo hiểm).

Nuôi dạy con tuổi teen giống như lái một chiếc thuyền buồm đang đóng dở trong cơn bão. Cha mẹ không thể dùng dây thừng "quyền lực độc đoán" để buộc chặt con thuyền "ngăn cản sự độc lập", cũng không thể thả trôi hoàn toàn. Thay vào đó, cha mẹ phải là người hướng dẫn con cách dùng la bàn (hệ giá trị), dạy con kỹ năng căng buồm (kỹ năng sống) và luôn sẵn sàng giúp đỡ điều chỉnh bánh lái (tư duy lý trí), trong khi vẫn tôn trọng tốc độ và hướng đi mà con tự chọn (tự chủ và cái tôi độc lập).

Tham gia câu lạc bộ nuôi dưỡng cảm xúc lành mạnh và xây dựng kỹ năng cho các bạn tuổi teen tại Alpha Camp Academy:

Nguồn:

Bình luận

bottom of page